Εμπεριστατωμένη μελέτη για τον πλαγίαυλο του Ρήγα δημοσιεύεται στο 10ο τεύχος του περιοδικού
"Νέος Μουσικός Ελληνομνήμων"
Ιώσηπος Μαρία Καμβίνι
(1746; - 1825;)
Ρήγας Βελεστινλής
(1757 - 1798)
Ιωάννης Ιάκωβος Ρουσσώ
(1712 - 1778)
Ο Ρήγας Βελεστινλής υπήρξε κορυφαία μορφή του λόγιου ελληνισμού. Ο άνθρωπος που έσπειρε με το ανήσυχο πνεύμα του τον καρπό της Ελληνικής Επανάστασης έζησε στη Βιέννη την εποχή όπου η ελευθερία ως ιδανικό μέγιστο ενέπνεε ολόκληρους λαούς. Άνθρωπος του πνεύματος, πρωτεργάτης του αγώνα, μεταφραστής, ποιητής μα και μουσικός, συνθέτει τους υπέρτατους εκείνους στίχους πάνω σε τραγούδια ελληνικά αλλά και της Γαλλικής Επανάστασης χωρίς να μακρύνει από το νου και την καρδιά του απλού λαού μιλώντας ακόμα και σήμερα στην ψυχή όσων ζουν ελεύθεροι.
Ηχογράφηση συναυλίας-αφιερώματος για τον Ρήγα Βελεστινλή
Κέντρο Εκδηλώσεων και Ομιλιών, 30 Μαΐου 2007
Μελετώντας τα κείμενα των ανακρίσεων βρέθηκα μπροστά σε μια λεπτομέρεια που ολοκληρώνει την εικόνα του επαναστάτη λόγιου ως δημιουργού. Ανάμεσα στα αντικείμενα των κατασχεθέντων βρίσκονταν τρια μουσικά όργανα. Γραμμένος με το μάτι ενός ανακριτή ο κατάλογος των προσωπικών αντικειμένων του Ρήγα αναφέρει με απόλυτη λεπτομέρεια τα ακριβή χαρακτηριστικά όλων των “εργαλείων” που συνόδευαν την καθημερινότητα ενός “τρομοκράτη”. Ανάμεσά τους, ξεχωρίζει ο "πλάγιος αυλός" με τον όρο που ο Ιταλός αστυνομικός τον διακρίνει σαφώς από τα υπόλοιπα δυο πνευστά:
“Un sacco di pano celeste con entro un flauto a traverso, due altri stromenti da fiato”
(Κατάλογος κατασχεθέντων, Τεργιέστη 17 Μαρτίου 1798, Κ.Άμαντου – Ε. Legrand – Σπ. Λάμπρου “Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή”, 1930 Εκδ. Επιστημονική Εταιρία Μελέτης-Φερών-Βελεστίνου Ρήγα).
Στα κείμενα αναφοράς των ανακρίσεων, η μουσική του πλαγίαυλου :
“...das hier in A beilegende griechische Gedicht, betitelt: Thurius Hymnus, welches mit den orten: Os pothe palicaria anfangt und worindas griechische Volk uberhaupt zum Aufstande gegen die Turken aufgemuntert wird, ofters gesungen und auf der Flote geblasen habe;”
" Έψαλλε πολλάκις και έπαιξε διά τού αυλού το ενταύθα υπό στοιχείον Α συνημμένον ελληνικόν άσμα το επιγραφόμενον Θούριος Ύμνος, όπερ άρχεται διά των λέξεων Ως πότε παληκάρια , εν ώ ο ελληνικός λαός καθ' όλου παρακινείται εις αποστασίαν από των Τούρκων"
(“Ανέκδοτα Έργα Περί Ρήγα Βελεστινλή”, E. Legrand -Σπ.Λάμπρου, 1891, Επανέκδοση 2000 Εκδ. Επιστημονική Εταιρία Μελέτης-Φερών-Βελεστίνου Ρήγα).
Ηχογράφηση συναυλίας-αφιερώματος για τον Ρήγα Βελεστινλή
Κέντρο Εκδηλώσεων και Ομιλιών, 30 Μαΐου 2007
Ανάμεσα στις αναφορές των ανακρίσεων και τις κατηγορίες δέσποζε η μουσική ως πράξη τρομοκρατική. Ποιός Αυστριακός αξιωματούχος θα μπορούσε να φανταστεί ότι το μήνυμα του Θουρίου θα διαδιδόταν χωρίς τα φλογερά άσματα της Γαλλικής Επανάστασης παρά μόνο μέσα από γνωστές μελωδίες που τραγουδούσαν οι Έλληνες και που για εκείνους φάνταζαν εξωτικές; Πώς οι μελωδίες μύησης των συντρόφων του Ρήγα μπλέκονταν στα στενά της Βιέννης με τις μελωδίες της Όπερας; Σύμφωνα με τον καθηγητή Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, όπως ο ίδιος αναφέρει το 1957 στην συγκλονιστική διάλεξή του στον Φιλολογικό Σύλλογο "Παρνασσός", το σπίτι του Ρήγα το 1790, μετά από τις τεκμηριωμένες μελέτες του στα Αρχεία της Βιέννης, ήταν ακριβώς απέναντι από αυτό του Μότσαρτ την εποχή που έγραφε την Όπερα "Έτσι κάνουν όλες". Με τη βοήθεια του πλαγιαύλου λοιπόν, του οργάνου που συνόδευε τις τελετές μύησης, οι ιδέες μεταμορφώνονταν σε ήχο και φαίνεται να μπλέκονταν με τις μελωδίες της όπερας από το απέναντι παράθυρο, γεμίζοντας τις καρδιές των συνομωτών με επιθυμία για επανάσταση και με ελπίδα για ελευθερία σε μια νέα πατρίδα φτιαγμένη στα θεμέλια της αρχαίας.
Ηχογράφηση συναυλίας-αφιερώματος για τον Ρήγα Βελεστινλή
Κέντρο Εκδηλώσεων και Ομιλιών, 30 Μαΐου 2007
Τα έργα
Η επιλογή των έργων που πλαισιώνουν τη μελωδία του Θουρίου σχετίζεται με τις δυο επαναστατικές Γαλλικές μελωδίες που ο Ρήγας τραγουδά με στίχους δικούς του, ελληνικούς, δηλαδή την “Μασσαλιώτιδα” ("Ίτε παίδες των Ελλήνων”) και την φοβερή “Καρμανιόλα” (“Όλα τα έθνη πολεμούν”). Για ποιό λόγο όμως οι Αυστριακές αρχές απαγορεύουν αυτά τα άσματα ως επικίνδυνα; Πώς είναι δυνατό να αποτρέπεις την επίδραση ενός τραγουδιού στην ψυχή ενός ανθρώπου; Γιατί το μήνυμα μέσα από ένα τραγούδι είναι πολύ πιο δυνατό από την πένα ενός λογίου που επιθυμεί την ίδια ελευθερία που επιθυμεί και ο Ρήγας;
Δυο ολόκληρες επαναστάσεις, σε Αμερική και Γαλλία, είχαν ήδη συγκλονίσει Δύση και Ανατολή αλλά με ποιό τρόπο; Για το πνεύμα και την ψυχή ενός Ρήγα το να πείσεις μόνο μια "ομάδα συνομωτών" ή απλώς ένα "πολυπληθές" ακρωατήριο να "ριχτεί στη φωτιά" δεν ήταν προφανώς πρόβλημα. Ακόμα κι αν οι συναναστροφές της εποχής του ήταν με λόγιους, πολιτικούς κι εμπόρους στη σφίζουσα από ζωή Βιέννη, οι εξεγέρσεις φλογερών εμπνευστών της ελευθερίας (όπως ο Δασκαλογιάννης και τόσοι άλλοι μέχρι την εποχή του) που παρακινούσαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού εναντίον των Τούρκων δεν ήταν για το Ρήγα ούτε μικρές αλλά ούτε άγνωστες. Μα πώς μπορείς να παρακινήσεις όχι απλώς ομάδες πληθυσμού αλλά ένα ολόκληρο έθνος σπαρμένο σε μια αχανή αυτοκρατορία να επαναστατήσει όχι σποραδικά αλλά συντονισμένα;
Κι αν η απάντηση είναι "με παιδεία" όπως επιθυμούσε ο Κοραής ή με ευγενείς "Εταιρίες" όπως αυτές που έβλεπε γύρω του στη Βιέννη , με ποιό τρόπο να "παιδεύσεις" τον αγράμματο ακρίτα που ζει στις εσχατιές του πουθενά και παρατείνει τη ζωή του άλλη μια μέρα μετρώντας τους "παράδες" της επομένης; Ποιό επαναστατικό δίκτυο (ή γενικότερα δυτικό πρότυπο) μπορούσε να υποσχεθεί συντονισμένη δράση σε ένα ανομοιογενές πληθυσμιακό σύμπλεγμα από αυτάρκη νησιά, συγκρουόμενα οικονομικά συμφέροντα, πολιτική διαφθορά, τοπικισμό και δυσπιστία; Με ποιό τρόπο μπορείς να μιλήσεις σε χιλιάδες αγράμματους χωρίς καμμία πιθανότητα, όχι μόνο παιδείας αλλά ούτε καν προσωπικής σου παρουσίας στους τόπους που ζούν; Πώς θα διαδώσεις σε όλους όχι μόνο το, χιλιοπνιγμένο στο αίμα, αίτημα για ελευθερία αλλά και τον τρόπο που οι αγράμματοι συσπειρώνονται κάτω από πρόσωπα συγκεκριμένα, και πώς κατατρεγμένοι ραγιάδες μετατρέπονται σε στρατό αμείλικτο όχι "αργότερα" αλλά "τώρα" ; Αυτό το "τώρα" είναι η ανεπαίσθητη στιγμή που η σταγόνα ξελειλίζει σ'ένα δοχείο ψυχής που για το Ρήγα είναι γεμάτο με δίψα. Χωρίς Κοραϊκή "μετακαίνωση" ποιά δύναμη μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, από την αρχαϊκή "φάλαγγα"μέχρι τον τακτικό στρατό του Ναπολέοντα, έχει σηκώσει όλο το βάρος αυτής της ευθύνης ; Ποιό "ελιξήριο" μετατρέπει τον άγνωρο χωρικό σε λυσσασμένο φονιά των τυράννων; Μα ποιό άλλο από τη δύναμη της Μουσικής που θα διαδώσει ένα ευφυέστατα εμπνευσμένο στιχούργημα...
Αντωνίου Σιγάλα, "Συλλογή εθνικών ασμάτων" σελ 33, "Εκδιδομένη συνδρομήι της Βουλής της Ελλάδος και άλλων Φιλομούσων", Αθήνα, 1880
Εξώφυλλο της έκδοσης των έργων του Cambini, Παρίσι 1793. (Εκδόση facsimile: Studio Per Edizioni Scelte, Firenze 1994)
Το εγχείρημα του Ρήγα δεν ήταν μοναδικό στην ιστορία. Από την αρχαιότητα ήταν γνωστή η δύναμη της Μουσικής που συνόδευε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο το μέλος καθαγίαζε κάθε χαρά μα και κάθε λύπη ακολουθώντας τους πολίτες ακόμα και μέχρι την πολεμική θυσία. Οι Σπαρτιάτες γνώριζαν πως κανείς στρατός δεν μπορεί να εμψυχωθεί μόνο με χρήματα ή παραινέσεις. Ο μόνος τρόπος ήταν όλοι να γνωρίζουν το λόγο για τον οποίο πρόκειται να πεθάνουν.
"καὶ μετὰ ταῦτα ἡ ξύνοδος ἦν, Ἀργεῖοι μὲν καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐντόνως καὶ ὀργῇ χωροῦντες, Λακεδαιμόνιοι δὲ βραδέως καὶ ὑπὸ αὐλητῶν πολλῶν ὁμοῦ ἐγκαθεστώτων, οὐ τοῦ θείου χάριν, ἀλλ' ἵνα ὁμαλῶς μετὰ ῥυθμοῦ βαίνοντες προσέλθοιεν καὶ μὴ διασπασθείη αὐτοῖς ἡ τάξις, ὅπερ φιλεῖ τὰ μεγάλα στρατόπεδα ἐν ταῖς προσόδοις ποιεῖν".
Θουκιδίδου, Ιστορίαι Ε'70
"Μετά τούτο, οι δύο στρατοί εκινήθησαν εναντίον αλλήλων. Και οι μεν Αργείοι και οι σύμμαχοί των προήλαυναν με αποφασιστικότητα και ορμήν ασυγκράτητον, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι επροχώρουν βραδέως, κανονίζοντες το βήμα των προς τον ρυθμόν της μουσικής πολλών αυλητών, οι οποίοι κατά τα έθιμά των είχαν ιδίαν θέσιν εντός της παρατάξεως. Η μουσική αυτή δεν είχε χαρακτήρα θρησκευτικόν, αλλ' απέβλεπεν εις το να βαδίζη ο στρατός μετά κανονικού και ρυθμικού βήματος και προλαμβάνεται ούτως η διάσπασις της παρατάξεως, η οποία επέρχεται συνήθως κατά τας προελάσεις μεγάλων στρατιωτικών μονάδων". Θουκιδίδου, Ιστορίαι Ε'70, Μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου.
ἤδη δὲ συντεταγμένης τῆς φάλαγγος αὐτῶν καὶ τῶν πολεμίων παρόντων, ὁ βασιλεὺς ἅμα τήν τε χίμαιραν ἐσφαγιάζετο καὶ στεφανοῦσθαι παρήγγελλε πᾶσι καὶ τοὺς αὐλητὰς αὐλεῖν ἐκέλευε τὸ Καστόρειον μέλος· ἅμα δ' ἐξῆρχεν ἐμβατηρίου παιᾶνος, ὥστε σεμνὴν ἅμα καὶ καταπληκτικὴν τὴν ὄψιν εἶναι, ῥυθμῷ τε πρὸς τὸν αὐλὸν ἐμβαινόντων καὶ μήτε διάσπασμα ποιούντων ἐν τῇ φάλαγγι μήτε ταῖς ψυχαῖς θορυβουμένων, ἀλλὰ πρᾴως καὶ ἱλαρῶς ὑπὸ τοῦ μέλους ἀγομένων ἐπὶ τὸν κίνδυνον. οὔτε γὰρ φόβον οὔτε θυμὸν ἐγγίνεσθαι πλεονάζοντα τοῖς οὕτω διακειμένοις εἰκός ἐστιν, ἀλλ' εὐσταθὲς φρόνημα μετ' ἐλπίδος καὶ θράσους, ὡς τοῦ θεοῦ συμπαρόντος.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ Βίοι Παράλληλοι, Λυκούργος 22
"μάλα δέ καί τάδε ωφέλιμα, ως εμοί δοκεί, εμηχανήσατο Λυκούργος εις τόν εν όπλοις αγώνα. όταν γάρ ορώντων ήδη τών πολεμίων χίμαιρα σφαγιάζηται,αυλείν τε πάντας τούς παρόντας αυλητάς νόμος καί μηδένα Λακεδαιμονίων αστεφάνωτον είναι".
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, 13
"Μου φαίνεται, ότι τα περισσότερα από αυτά που μηχανεύτηκε ο Λυκούργος για τον ένοπλο αγώνα ήταν ωφέλιμα. Γιατί όταν αφού αντικρίσουν τους εχθρούς, θυσιάζεται ένα κατσίκι, ενός χρόνου, υπάρχει νόμος όσοι από τους αυλητές είναι παρόντες, να παίζουν εμβατήρια με τον αυλό και κανένας από τους Σπαρτιάτες να μην είναι χωρίς στεφάνι στο κεφάλι."
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, 13, Μετάφραση του συντάκτη
Αλλά και στον Λουκιανό:
"ἅπαντα μετὰ Μουσῶν ποιοῦσιν, ἄχρι τοῦ πολεμεῖν πρὸς αὐλὸν καὶ ῥυθμὸν καὶ εὔτακτον ἔμβασιν τοῦ ποδός· καὶ τὸ πρῶτον σύνθημα Λακεδαιμονίοις πρὸς τὴν μάχην ὁ αὐλὸς ἐνδίδωσιν. τοιγαροῦν καὶ ἐκράτουν ἁπάντων, μουσικῆς αὐτοῖς καὶ εὐρυθμίας ἡγουμένης".
ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, Περί Ορχήσεως, 10
"και πράττουν τα πάντα ρυθμικώς· και εις αυτόν ακόμη τον πόλεμον πορεύονται με ρυθμόν και κανονίζουν το βήμα των κατά τον ήχον του αυλού, ο οποίος δίδει και το πρώτον σύνθημα προς την μάχην. Κατώρθωναν δε να νικούν πάντοτε, οδηγούμενοι υπό της μουσικής και της ευρυθμίας.
ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, Περί Ορχήσεως, 10
Αυτήν την συνείδηση της "έμβασης" από την κατάσταση της νηφάλιας πολιτικής ζωής στην τρέλλα του πολέμου δεν εξασφάλιζε η γνώση του πεδίου της μάχης ή της φύσης του εχθρού, αλλά η υπερβατική μέθη ενός παιάνα τον οποίο οι στρατιώτες τραγουδούσαν μαζί ως εμβατήριο βεβαιότητας προς τη θυσία. Το όργανο που συνόδευε το τραγούδι όλων, φορητό κι εύχρηστο, δεμένο στη ζώνη του σπαθιού τους, διαπεραστικό, ώστε να ακούγεται ακόμα και μέσα στην αντάρα της μάχης, δεν ήταν άλλο από τον αυλό, έναν αρχέγονο ξύλινο σωλήνα που συνόδευε κάθε πτυχή της ζωής, από την ευτυχία της ελευθερίας, μέχρι τη δόξα της υστεροφημίας.
"Αγγείο Κίτζι" , 7ος αι. π.Χ. Φάλαγγα οπλιτών με αυλητή
Στην εποχή του Ρήγα έπρεπε να βρεθεί ένα άσμα που να γνωρίζουν όλοι. Κι αν όχι όλοι, τότε, τουλάχιστον, να μπορεί να τραγουδηθεί πάνω σε περισσότερες από μια γνωστές μελωδίες. 'Ενα τέτοιο άσμα που τότε σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι ψιθύριζαν στα χείλη, ήταν το "Χαρείτε τη ζωή" ("Freut euch de Lebens"). Για τους Έλληνες όμως το ρόλο αυτό θα έπαιρνε η "Μασσαλιώτιδα". Σύμφωνα με μελέτες του καθηγητή κ. Χάρη Ξανθουδάκη, ανάλογη εκτίμηση για το ίδιο ακριβώς κομμάτι ("Χαρείτε τη ζωή") καταγράφεται και από τον Παύλο Καρρέρ (1829-1896) στην Όπερα "Maria Antonietta" (Μαρία Αντουανέττα) του 1873.
Θαυμάζοντας την απήχησή του, ίσως ο Ρήγας να σκέφτηκε πως αυτό ίσως ήταν κατάλληλο για να διαδώσει το εμπρηστικό μήνυμα του Θουρίου.
![rigas_massaliotida[1].PNG](https://static.wixstatic.com/media/dbc779_53776a1b98e54a35bdecaf91371ea218~mv2.png/v1/fill/w_726,h_287,al_c,q_85,usm_0.66_1.00_0.01,enc_auto/rigas_massaliotida%5B1%5D_PNG.png)
Τα πρώτα μέτρα από την Μασσαλιώτιδα, Παρίσι 1793. (Έκδοση facsimile: Studio Per Edizioni Scelte, Firenze 1994)
Σχεδόν κανείς όμως από τους μελετητές του Ρήγα δεν έχει μεγεθύνει τις λεπτομέρειες της ακριβούς μελωδίας του Θουρίου. Η σύγχυση επιτείνεται καθώς οι μαρτυρίες για την ακρίβεια της Κερκυραϊκής έκδοσης από τον Περραιβό αμφισβητούν ακόμα και την ίδια την ονομασία του. Ωστόσο την ίδια περίπου εποχή με το "Χαρείτε τη ζωή" ("Freut euch de Lebens") κάνουν την εμφάνισή τους τόσο η ελληνική “Μασσαλιώτιδα” ("Ίτε παίδες των Ελλήνων”) όσο και η, μεταφρασμένη από το Ρήγα, “Καρμανιόλα” (“Όλα τα έθνη πολεμούν”). Στην σύγχρονη εποχή, λυπηρό είναι το γεγονός ότι η παιδεία μας δεν αποκαθιστά στη συνείδηση των μικρών μαθητών τις παραδοσιακές μελωδίες του Θουρίου αλλά τις αντικαθιστά με εμπνεύσεις "σύγχρονων" δημιουργών.
Τα πρώτα μέτρα της Καρμανιόλας, Παρίσι 1793. (Έκδοση facsimile: Studio Per Edizioni Scelte, Firenze 1994)
"Όλα τα έθνη πολεμούν". Προσαρμογή στίχων του Ρήγα στη μελωδία της "Καρμανιόλας"
Η πίνακας του Hess αφιερωμένος στην προσφορά του Ρήγα ακολουθεί τις περιγραφές αλλά και τις προσλαμβάνουσες που πιθανόν είχε ο ζωγράφος από επαναστάτες που τον φαντάστηκαν. Η εξιδανικευμένη μορφή του Ρήγα εικονίζεται να τραγουδά τον Θούριο με τη συνοδεία μαντολίνου.
Την ίδια όμως έμπνευση για την εμψύχωση απέναντι στον θάνατο φαίνεται να έχει και ο Βρυζάκης στον πίνακά του "Πολεμικό Συμβούλιο". Δυστυχώς λίγοι προσέχουν πως η μορφή με την πλάτη στον θεατή κρατά νυκτό όργανο...
Πέτερ Φον Ες (1792 – 1871), "Ο Ρήγας ψάλλει τον Θούριο"
Θεόδωρος Βρυζάκης (1819-1878) "Πολεμικό Συμβούλιο" (λεπτομέρεια). Σκέψεις για τον Μουσικό ενός πίνακα
Είναι μακρά η ιστορία εμψύχωσης που πρόσφεραν τα μουσικά όργανα στο πεδίο της μάχης, ήδη από την αρχαιότητα, μα πρώτη θέση κατείχαν οι αυλοί. Μέχρι τον 18ο αιώνα ο διαπεραστικός ήχος ενός πλαγιαύλου μπορούσε να εμψυχώσει ολόκληρα τάγματα επαναστατών που βάδιζαν μπροστά στην τρέλα του θανάτου μόνο για τις ιδέες μιας αγέρωχης μελωδίας.
Αρχιβάλδος Μακνήλ Ουίλαρντ, "Το πνεύμα του '76", περίπου 1875 (λεπτομέρεια)
Η αποφασιστικότητα να μην ενδώσει μέχρι το τέλος, οδήγησε τον Ρήγα στον μαρτυρικό θάνατό του στον Πύργο Νεμπόϊσα του Βελιγραδίου. Η είδηση του τραγικού αυτού θανάτου με διαμελισμό, συγκλόνισε την Ευρώπη. Αρκετά χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση ο Γάλλος λόγιος Αιμίλιος Λεγράνδ (Émile Louis Jean Legrand 1841-1903) μελέτησε το έργο του μέσα από τα κείμενα των ανακρίσεων αλλά και από προσωπική του έρευνα. Παρά το ότι ο συντάκτης διατηρεί επιφυλάξεις για πολύ συγκεκριμένες κρίσεις του μεγάλου αυτού πνευματικού ανδρός -στην κριτική του για την αξιοπιστία μαρτυριών του Κόσου- είναι αδιαμφισβήτητη η συμβολή και το κύρος της παρακαταθήκης του.
Πύργος Νεμπόϊσα, Βελιγράδι 2014. Πλαγίαυλος του συντάκτη
Αδόλφου Μέντσελ (1815-1905), "Συναυλία στο Σανσουσί", 1850-52, Ιστορική Πινακοθήκη Βερολίνου
Ο πλαγίαυλος στην εποχή του Ρήγα είναι ίσως το πλέον διαδεδομένο όργανο σαρώνοντας όλα τα κοινωνικά στρώματα από τους πιό πλούσιους μέχρι τους πιο φτωχούς. Η ευκολία κατασκευής (ακόμα και οργάνων καλής ποιότητας) αλλά και ερμηνείας (πληθώρα εντύπων δημώδους μουσικής με "οδηγίες" εκτέλεσης) συνετέλεσε καθοριστικά σε αυτό.
Έτσι απ’το σαλόνι του φωτισμένου ηγεμόνα Φρειδερίκου της Πρωσσίας μέχρι το ταπεινό σπίτι ενός αστού αλλά και τα ματωμένα χέρια ενός στρατιώτη στο πεδίο της μάχης, ο πλαγίαυλος μπορούσε να μεταφερθεί παντού διαδίδοντας το ύψιστο αγαθό της μουσικής ερμηνεύοντας το ίδιο φυσικά (χωρίς την ανάγκη καλλιφωνίας) την άρια μιας όπερας ή την πύρινη μελωδία του απαγορευμένου Θουρίου.
Νικόλαος Μπέρχεμ (1622-1683) "Βοσκός που παίζει φλάουτο και κλώστρια", 1652, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας
Η σχέση όμως του Ρήγα με τον πλαγίαυλο είναι άρρηκτη και πλέον αποδεδειγμένη. Αρκετές μελέτες περιγράφουν την επιρροή του φιλοσοφικού οράματος του εγκυκλοπαιδιστή Ρουσσώ για μια δίκαιη κοινωνία στο συγγραφικό έργο του Έλληνα λόγιου επαναστάτη, σχεδόν καμία ωστόσο δεν εμβαθύνει στην βαθύτατη σχέση και των δυο με τον πλαγίαυλο. Κανένας Έλληνας λόγιος δεν λάτρεψε περισσότερο το φιλοσοφικό έργο του Ρουσσώ απ’ όσο ο Ρήγας. Το πιο δημοφιλές και διαδεδομένο πνευστό της εποχής του Ρήγα σε ολόκληρο τον τότε "δυτικό κόσμο", ο πλαγίαυλος, ένα όργανο σχετικά εύκολο στην κατασκευή και την ερμηνεία, ήταν και για τους δυο το τελειότερο μέσο διάδοσης οποιασδήποτε μουσικής ιδέας από την πιο απλή μελωδία ενός παραδοσιακού τραγουδιού κάποιου ανωνύμου, μέχρι την πλέον περίπλοκη αντιστικτική γραφή ενός λόγιου συνθέτη.
Ως ένα μικρό δοκίμιο σεβασμού στη δύναμη του οργάνου που άλλωστε υπηρετεί και ο ίδιος, το 1775 ο Γάλλος φιλόσοφος προσφέρει στο κοινό της «Εγκυλοπαίδειας» την μεταγραφή του κοντσέρτου της Άνοιξης του Βιβάλντι για βιολί, έγχορδα και συνεχές βάσιμο από τις «Τέσσερις Εποχές», για πλαγίαυλο σόλο. Είναι προφανές πως και μόνο το παρόν δείγμα γραφής του φιλοσόφου αρκεί για να υποδείξει τον βαθμό δεξιοτεχνίας του, τυπικό για έναν "ερασιτέχνη", με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, πλαγιαυλητή της εποχής.
Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της "Άνοιξης" από τις "Τέσσερις Εποχές" του Βιβάλντι , προσαρμοσμένη για πλαγίαυλο σόλο από τον Ρουσσώ. Παρίσι 1775
Ηχογράφηση συναυλίας στο Κέντρο Εκδηλώσεων και Ομιλιών, 25 Μαρτίου 2006
Ηχογράφηση συναυλίας στο Κέντρο Εκδηλώσεων και Ομιλιών, 25 Μαρτίου 2006
Σεπτέμβριος 2015
Πρόσθετες παραπομπές:
-Πολυχρόνη Ενεπεκίδη "Ρήγας Βελεστινλής, Επιστροφή από τον θρύλο στην ιστορία", έκδοση κειμένου ομιλίας, σελ.31
-Περιοδικό Πολύτονον, τεύχος 66
-Ο Θούριος του Ρήγα από πλαγίαυλο εποχής όπως δημοσιεύεται στη μελέτη του Λέανδρου Βρανούση "ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ" (Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων), Αθήνα 1957.
-Αφιέρωμα, Μουσική και Επανάσταση, Τήνος 2014 https://www.youtube.com/watch?v=5ZUAD6ABe0c&list=PL52-7h6Sj35YYso1_sLB1A6212nNfvDir
-Τα έργα του Τζ. Καμπίνι ερμηνεύθηκαν εκ νέου με τις Βιολοντσελλίστες κες Έλλη Φιλίππου και Τίνα Ντουφεξιάδου. Βίντεο στον Ιστότοπο του Ιδρύματος Μποδοσάκη εδώ