​

Στον εξαίρετο ιστότοπο του Digital Mozart Edition, διασώζεται σε ακριβή αντίγραφα χειρογράφων, τεκμηριωμένη και μεταφρασμένη η επιστολογραφία του μεγάλου συνθέτη: https://dme.mozarteum.at/en/letter-documents/online-edition/. Αξίζει να τον επισκεφθείτε.

Είναι γνωστή η ρήση του Μότσαρτ σε μια επιστολή προς τον πατέρα του της 14η Φεβρουαρίου 1778, για τον πλαγίαυλο η οποία έμεινε στην ιστορία σαν την αιώνια καταδίκη του οργάνου από μια ιδιοφυΐα:  « ... Επιπλέον το ξέρεις ότι οι δυνάμεις μου με εγκαταλείπουν όταν είμαι υποχρεωμένος να γράψω για ένα όργανο το οποίο δεν αντέχω. Έτσι, για περίσπαση συνθέτω κάτι άλλο, όπως ντουέτα για πιάνο και βιολί, ή εργάζομαι στην Λειτουργία μου».  Αξίζει ωστόσο να αξιολογήσουμε τα συμφραζόμενα σε αυτόν τον ιστορικό αφορισμό του μεγάλου συνθέτη. Στην αξιόλογη μελέτη της η Τζέην Μπάουερς "Ο Μότσαρτ και το Φλάουτο" Περιοδικό: Παλαιά Μουσική, Τόμος 20, Αρ. 1, Ερμηνεύοντας την Μουσική του Μότσαρτ  II (Φεβρουάριος 1992), σελ. 31-42 εκδ. Oxford University Press, παραθέτει αρκετά αποσπάσματα επιστολών που μας δίνουν συνολικότερη εικόνα για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο  Μότσαρτ έγραψε τις παραπάνω γραμμές.

​

Πέντε χρόνια νωρίτερα, στο Μάνχαϊμ το 1773, ο Μότσαρτ είχε γνωρίσει τον Ιωάννη Βαπτιστή Γουέντλινγκ (1723-1797), τον κορυφαίο φλαουτίστα στην ορχήστρα της πόλης. Δυο από τους μαθητές του ήταν ο στρατηγός Αδριανός-Λουδοβίκος ντε Μπονιέρ, δούκας της Γουινέας (1735-1806), για τον οποίο ο Μότσαρτ θα γράψει το κονσέρτο για φλάουτο και άρπα που θα ερμήνευε μαζί με την κόρη του , αλλά και ο Φερντινάρδος Ντε Ζαν (1731-1797), γιατρός με μεγάλη φήμη ο οποίος εκείνη την εποχή ταξίδευε στην Ευρώπη. Σε αντίθεση με τον δούκα, ο Ντε Ζαν ήταν πλούσιος και με φήμη αλλά κατά την κρίση του Μότσαρτ, μάλλον όχι αντάξιος του δασκάλου τους. Στον Ντε Ζαν και την παραγγελία του, ωστόσο, οι φλαουτίστες οφείλουμε, εκτός του κουρτέτου σε Ρε και το κονσέρτο σε Σολ, το οποίο, μαζί με το μεταγραμμένο μικρό του αδερφό, το κονσέρτο σε Ρε, συνδέθηκαν τόσο στενά με την ιστορία του οργάνου.

​

Προφανώς η επιλογή των κλιμάκων Σολ και Ρε, εξασφάλιζε για κάθε συνθέτη μουσικής για φλάουτο της εποχής όχι μόνο τονική ακρίβεια αλλά και δεξιοτεχνική ευκολία. Είτε όμως επειδή οι απαιτήσεις του Μότσαρτ από έναν μάλλον όχι επαγγελματία μουσικό, ήταν υψηλές, είτε επειδή ο ίδιος ο Ντε Ζαν δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα να τις ικανοποιήσει -ή και τα δυο- η κοφτερή κρίση του συνθέτη για ένα όργανο που απαιτεί απόλυτη αφοσίωση, ακόμα και για τους φθόγγους της φυσικής του κλίμακας, έπεσε ως «δαμόκλειος σπάθη» στην υπόληψη του οργάνου για τις τεχνικές του δυσκολίες πέραν της φυσικής κλίμακας.

​

Ήταν όμως μόνο αυτό; 

Λίγες μέρες πριν την παραπάνω επιστολή, στις 11 ή 12 Φεβρουαρίου 1778, ο πατέρας του Μότσαρτ του έγραφε:

«...Μόλις λάβεις αυτό το γράμμα, θέλω να μου γράψεις και να μου πεις πόσα χρήματα έχεις στο χέρι σου. Θέλω να πιστεύω ότι βασίζεσαι σίγουρα σ' εκείνα τα 200 χρυσά. Ξαφνιάστηκα όταν διάβασα σε μια αποστροφή σου ότι θα ολοκλήρωνες εκείνη την μουσική του Ντε Ζάν τον ελεύθερό σου χρόνο. Φαίνεται λοιπόν ότι δεν την έχεις ακόμα παραδώσει. Και παρόλαυτά σκεφτόσουν να φύγεις στις 15 Φεβρουαρίου; - Πήγες και ταξίδι στο Κίρκχαϊμ - πήρες και την 'Κυρία' [Βέμπερ] μαζί σου, με φυσικό αποτέλεσμα βέβαια να εισπράξεις λιγότερα χρήματα, αφού η Πριγκήπισσα είχε να δώσει δώρα για δυο ανθρώπους, [και τα δυο θα ήταν] ένα δώρο που σε άλλη περίπτωση [αν το είχες χειριστεί σωστά] θα το είχες ολόκληρο για σένα. Αλλά, ο μή γένοιτο Θεέ μου! Φαντάσου ο Κύριος [Γουέντλινγκ] να σου έπαιζε μια πλεκτάνη εναντίον σου και εναντίον του Κου Ντε Ζαν, καθώς η συμφωνία ήταν να τους υπηρετήσεις και να ταξιδέψεις [μόνο] μαζί τους. Μην παραλείψεις να μου στείλεις νεότερα σε επόμενο γράμμα σου, ώστε να ξέρω πώς είναι τα πράγματα».

Και η απάντηση του Μότσαρτ με τον μνημειώδη αφορισμό:

«...Ο Κος Ντε Ζαν επίσης φεύγει αύριο για το Παρίσι και, επειδή έχω ολοκληρώσει μόνο τα δυο κοντσέρτα και τα τρια κουαρτέτα γι' αυτόν, μου έστειλε 96 χρυσά, δηλαδή 4 χρυσά λιγότερα από τα 100 τα οποία θεωρεί ότι είναι τα μισά [ως προκαταβολή] από τα 200. Όμως πρέπει να με πληρώσει στο ακέραιο επειδή αυτή ήταν η συμφωνία με τους Γουέντλινγκ [εννοεί και τον αδερφό του φλαουτίστα καθώς, πιθανόν, να μεσολάβησε και αυτός για τη συμφωνία], κι εγώ μπορώ να του στείλω τα άλλα κομμάτια αργότερα. Δεν μου προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν έχω ολοκληρώσει τα έργα, αφού δεν έχω ούτε μια ώρα ησυχίας εδώ. Μπορώ να συνθέτω μόνο τα βράδια, και γι' αυτό το λόγο μου είναι αδύνατο να ξυπνήσω νωρίς το πρωί. Εξάλλου, δεν έχει κανείς συνέχεια την όρεξη να εργάζεται. Θα μπορούσα, μην έχεις αμφιβολία, να γράφω διάφορα όλη τη μέρα, μια σύνθεση όμως όπως αυτή βγαίνει έξω στον κόσμο, και φυσικά δεν θέλω να έχω λόγο να ντρέπομαι για το όνομά μου στον τίτλο της πρώτης σελίδας. Επιπλέον το ξέρεις ότι οι δυνάμεις μου με εγκαταλείπουν όταν είμαι υποχρεωμένος να γράψω για ένα όργανο το οποίο δεν αντέχω. Έτσι, για περίσπαση συνθέτω κάτι άλλο, όπως ντουέτα για πιάνο και βιολί, ή εργάζομαι στην Λειτουργία μου. Τώρα, όμως, άρχισα να ασχολούμαι με τα ντουέτα για πιάνο, όπου έχω δώσει όλο το βάρος, ώστε να μπορέσω να τα τυπώσω. Αν ήταν εδώ ο εκλέκτορας, θα συμπλήρωνα γρήγορα τα μέρη της Λειτουργίας. Αλλά ό,τι δεν είναι δεν είναι. ...».

Και παρακάτω το γράμμα κλείνει:
«...Ελπίζω ότι όλα θα πάνε καλά. Εμπιστεύομαι τον Θεό, δεν θα μας εγκαταλείψει. Ελπίζω να είστε πάντα καλά και μην ξεχνάτε τα αιτήματα και τις συστατικές επιστολές μου. Φιλάω τα χέρια σας 100.000 φορές και είμαι, κύριε, ο πιο υπάκουος γιος σας, Βολφγκανγκ Θεόφιλος Μότσαρτ/ Μάνχαϊμ, 14 Φεβρουαρίου/ 1778».